Ceerno Sileymaan Baal

Ceerno Sileymaani Baal Fondateur de l’Almaamiya (1776-1890) ko deftere hesere nde Press Universitaire de Dakar (PUD) yaltini ko ɓooyaani. Wallifii deftere nde ko wiɗtiyanke biyeteeɗo Mamadou Youry Sall. Fayndaare deftere nde ko anndinnde yonta keso o, binndi oo gorko joom daartol puɗɗunooɗo waylowaylo e nder Fuuta Tooro haa woni sabaabu jibineede laamu almameeɓe, fawinoongu e dow ñaawooje dinee, nunɗal e potal.
Wallifiyanke o ene siftina wonnde, Ceerno Sileymani Ball ko ganndo dowrowo kadi kaanake ŋana wonno. O haaɗaano tan e miijaade e fewjude kono kadi o gollirii ɗiin miijooji. O mahii laamu ngu hono mum alaano e ngaan tuma hay e leyɗeele tuubakooɓe( Europ). Ko leydi ndi yimɓe mum ene joginoo jojjannde suɓaade ardiiɓe mum en kadi ene jonginoo jojjannde addude yiyannde mum en e kala geɗe. “Tummbukutu (Mali) ene haale haa ɓuri teeŋtude noon to bannge yeeñcinde ganndal e binndol sabu ko yiytaa toon e ballifanɗe kanum e defte, kono diiwaan men Fuuta Tooro haa fayi Fuuta Jalon ɓurnoo heewde annduɓe, ko ɗuum addani Fuuta won’de leydi huɓɓundi”, Mamadou Youri Sall habri.
Kanko wallifiyanke o kadi o siftinii wonnde ko Ceerno Sileymaani Baal artiri ndimaagu e nder Fuuta itti ɗum en e les kalifaandi safalɓe, itti maccungaagu rewrude e laabi demokaraasi e ngardiigu moƴƴu. “Hirjinimi e winndude nde deftere,” o wiy kanko wallifiyanke o, “ko miijaade o gorko ko potɗo anndeede. Miijo am yahi e yontande nde;sukaaɓe janngooɓ e duɗe hakkundeeje haa e duɗe dowrowe(Lycee) mballifiimi nde ɗo deftere nde kelle 70.” Ceerno Sileymaani Baal wallifii ko e Pulaar kono ko e alkule arab, ɗuum ene hollira wonnde renndooji Afrik kuwtorinooma binndol ngonaano renndooji leɓo tan (societe oral) hono no wiyretee ni. En mbinndiino hono no heddiɓe ɓee fof ni. Luɓinoɗen ko alkule arab ngam winndude e ɗemɗe men Pulaar, Soninkoore, e Wolof gila e teemadannde 15ɓere. Ko e ngaan saanga Faraysenaaɓe ne luɓii alkule Latin ngam winndude e ɗemngal mum en. Ko taƴondiral tan joli hakkunde mbaydi ndi kuwtortonoɗen adan ngam winndude e rontin’de ganndal ndi e mbaydi tippudi jaŋde kuwtorteendi jooni e Senegaal ndi. Binndol kuwtortonoɗen adan ngol ko alkule arab, nde laamu konoñaal ari haɓii ɗuum lomtini ɗoon binndi latin. Ɗemɗe men duñaa, janngatnooɓe e alkule arab ɓee keedtinaa caggal ko ɗuum waɗi njuɓɓudi men jaŋde hannde ndi heblata ko ɓe mbaawa taraade binndi hanki ɗi ko ɗuum waɗi ɓe mbaawa humpitaade golle e wallifooji baɗanooɗi hanki ɗi. Kanko Mamdou Youry Sall o wiy kadi: ”Eɗen kaala rewolison mo 1789 (France) walla mo Dowlaaji Dennduɗi Amerik kono en kaalataa mo men -laamu almameeɓe- waɗi noon ko duttorɗe kaalooje ɗum ɗe ngoni ko e alkule arab. E yiyannde makko waawi safrude ndeen ŋakkannde kadi artira jokkondiral hakkunde men e daartol men ko Duɗal Jaaɓi Haaɗtirde ngal waɗta jannginde arab hono no jannginirta latin ni, haa ɓuri teeŋtude e fanniɓe e daartol ɓe, mbele maɓe mbaaw humpitaade ko mawɓe men mbinnduno. Eɗen ciftina deftere nde winndaa ko e ɗemngal Farayse. Sewnde: Agence de Press Senegalaise (APS)